میتۆدی شەش کڵاوەکەی بیرکردنەوە
لەناو جەنجاڵی بڕیاردان و ئاڵۆزیی چارەسەرکردنی کێشەکاندا، مرۆڤ بەردەوام لە هەوڵی دۆزینەوەی ئامرازێکدایە کە پرۆسەی بیرکردنەوەی ڕێک بخات و لە پشێوی بیپارێزێت. زۆرجار، گفتوگۆکان بەهۆی تێکەڵبوونی سۆز، لۆژیک، ڕەخنە و داهێنانەوە ئاراستەی خۆیان لەدەست دەدەن و دەگەنە بنبەست.
وەک وەڵامێک بۆ ئەم ئاڵنگارییە، دەروونناس و بیرمەندی بەناوبانگ، ئێدوار دێ بۆنۆ، لە ساڵی ١٩٨٥دا بەرهەمێکی شۆڕشگێڕانەی بە ناوی پەرتووکی "شەش کڵاوەکەی بیرکردنەوە" (Six Thinking Hats) پێشکەش بە جیهان کرد. ئەم پەرتووکە تەنها دەقێکی تیۆری نییە، بەڵکو ڕێبەرێکی کردارییە کە میتۆدۆلۆژییەکی بەهێز بۆ ڕێکخستنی بیرکردنەوەی تاک و بەکۆمەڵ دادەڕێژێت. میتۆدەکە بە خێرایی سنوورەکانی تەنها پەرتووکێکبوونی تێپەڕاند و بووە یەکێک لە کاریگەرترین سیستەمەکانی جیهان بۆ بەڕێوەبردنی گفتوگۆ و هاندانی داهێنان. ئەم ڕاپۆرتە ئەکادیمییە شیکارییەکی قوڵ بۆ فەلسەفە، پێکهاتە، و کاریگەریی ئەم میتۆدە دەکات، هەروەها تیشک دەخاتە سەر میکانیزمی جێبەجێکردنی لە ژینگەی کاردا.
ناساندنی پەرتووکەکە و فەلسەفەی بنەڕەتی
پەرتووکی "شەش کڵاوەکەی بیرکردنەوە" لەسەر بنەمایەکی سادە بەڵام زۆر کاریگەر دامەزراوە: جیاکردنەوەی شێوازەکانی بیرکردنەوە. دێ بۆنۆ تێبینی کردبوو کە گەورەترین ئاستەنگ لەبەردەم بیرکردنەوەی کاریگەردا ئەوەیە کە ئێمە هەوڵ دەدەین لە یەک ساتدا هەموو کارەکان پێکەوە بکەین؛ هەم زانیاری کۆ بکەینەوە، هەم هەستمان دەرببڕین، هەم ڕەخنە بگرین و هەم داهێنان بکەین. ئەم تێکەڵاوییە دەبێتە هۆی پێکدادان و کەمبوونەوەی توانای مێشک. بۆ چارەسەرکردنی ئەمە، دێ بۆنۆ چەمکی "بیرکردنەوەی هاوتەریب" (Parallel Thinking)ی داهێنا.
بیرکردنەوەی هاوتەریب پێچەوانەی بیرکردنەوەی ناکۆکیئامێزە کە لە سیستەمی دادگاکاندا باوە، کە تێیدا دوو لایەن هەوڵی سەلماندنی ڕاستی خۆیان دەدەن. لە بیرکردنەوەی هاوتەریبدا، هەموو بەشداربووان لە یەک کاتدا، بە یەک ئاراستەی دیاریکراو بیر دەکەنەوە. بۆ ئاسانکردنی ئەم پرۆسەیە، دێ بۆنۆ شەش کڵاوی ڕەنگاوڕەنگی مێتافۆری بەکار هێنا، کە هەر یەکێکیان نوێنەرایەتیی جۆرێکی تایبەتی بیرکردنەوە دەکات. لەسەرکردنی کڵاوێک ڕێنماییەکی ڕوون دەدات بە مێشک کە لەو ساتەدا تەنها لەسەر یەک ئەرک چڕ بێتەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی بیرکردنەوەیەکی قوڵتر و ڕێکخراوتر.
شیکردنەوەی پێکهاتەی شەش کڵاوەکە
پێکهاتەی میتۆدەکە لە شەش کڵاوی ڕەنگاوڕەنگ پێک دێت، کە هەر یەکەیان ئاراستەیەکی دیاریکراوی بیرکردنەوە دیاری دەکات:
کڵاوی سپی (بێلایەنی)
ئەم کڵاوە نوێنەرایەتیی بیرکردنەوەی بابەتیانە و زانیاری کردەیی دەکات. کاتێک بەکار دێت، هەموو سەرنج لەسەر کۆکردنەوە و خستنەڕووی زانیاری و داتای ڕووتە، بەبێ هیچ لێکدانەوە و بۆچوونێک. پرسیارەکانی وەک "چیمان هەیە؟" و "چیمان پێویستە؟" لێرەدا باڵادەستن.
کڵاوی سوور (سۆزداری)
ئەم کڵاوە ڕێگە بە دەربڕینی هەست، سۆز، خورپە و ئینتوئیشنی ناوەکی دەدات. بەکارهێنانی کڵاوی سوور داننانە بەوەی کە هەستەکان ڕۆڵێکی گرنگیان لە بڕیارداندا هەیە، بەڵام بە جیاکردنەوەی، ڕێگری دەکات لەوەی بەسەر لۆژیکدا زاڵ بن.
کڵاوی ڕەش (ڕەخنەگرانە)
ئەمە کڵاوی خۆپارێزی و بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانەیە. تیشک دەخاتە سەر مەترسییەکان، ئاستەنگەکان، و لایەنە نەرێنییەکانی هەر بیرۆکەیەک. کڵاوی ڕەش یارمەتیدەرە بۆ دۆزینەوەی کێشە شاراوەکان پێش ئەوەی ڕوو بدەن، بەمەش پتەویی پلانەکان مسۆگەر دەکات.
کڵاوی زەرد (ئەرێنی)
ئەم کڵاوە تەواوکەری کڵاوی ڕەشە و نوێنەرایەتیی گەشبینی و بیرکردنەوەی ئەرێنی دەکات. بەکارهێنەرانی سەرنج دەخەنە سەر سوود و قازانج و دەرفەتەکان. کڵاوی زەرد هاندەرێکی بەهێزە بۆ بەردەوامبوون و دۆزینەوەی بەها لە بیرۆکەکاندا.
کڵاوی سەوز (داهێنەرانە)
کڵاوی سەوز نوێنەرایەتیی داهێنان، بیرۆکەی نوێ، و بیرکردنەوەی "دەرەوەی سندوق" دەکات. لە کاتی بەکارهێنانی ئەم کڵاوەدا، هیچ ڕەخنەیەک قبوڵکراو نییە و ئامانج تەنها بەرهەمهێنانی زۆرترین ژمارەی بیرۆکەی نوێ و جیاوازە.
کڵاوی شین (کۆنترۆڵکردن)
ئەمە کڵاوی مێتا-بیرکردنەوەیە، واتە بیرکردنەوە لە پرۆسەی بیرکردنەوەکە خۆی. بەڕێوەبەری کۆبوونەوەکە زۆرجار ئەم کڵاوە بەکار دەهێنێت بۆ دانانی ئەجێندا، دیاریکردنی ڕیزبەندیی کڵاوەکان، کات دیاریکردن، و کۆکردنەوەی دەرئەنجامەکان.
میکانیزمی جێبەجێکردن لە کۆبوونەوە و ژینگەی کاردا
جوانیی ئەم میتۆدە لە ئاسانیی جێبەجێکردنیدایە. لە کۆبوونەوەیەکدا، بەڕێوەبەر (کە کڵاوی شینی لەسەرە) دەتوانێت پرۆسەکە بەم شێوەیە ڕێک بخات:
١. دەستپێک (کڵاوی شین): کۆبوونەوەکە بە کڵاوی شین دەست پێ دەکات. بەڕێوەبەر ئامانجی کۆبوونەوەکە دیاری دەکات و ڕیزبەندیی کڵاوەکان پێشنیاز دەکات. بۆ نموونە: "ئامانجمان دۆزینەوەی چارەسەرە بۆ کەمبوونەوەی فرۆش. پێشنیاز دەکەم بە سپی دەست پێ بکەین، پاشان سەوز، زەرد، ڕەش، و لە کۆتاییدا سوور."
٢. کۆکردنەوەی زانیاری (کڵاوی سپی): داوا لە هەمووان دەکرێت کڵاوی سپی "لەسەر بکەن" و هەموو داتا و زانیاریی پەیوەندیدار بە کێشەکە بخەنە ڕوو (بۆ نموونە، ئامارەکانی فرۆش، فیدباکی کڕیاران).
٣. وروژاندنی بیرۆکە (کڵاوی سەوز): دواتر، داوا لە هەمووان دەکرێت کڵاوی سەوز بەکار بهێنن و بەبێ هیچ سانسۆر و ڕەخنەیەک، هەر بیرۆکەیەکیان هەیە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکە، بیخەنە ڕوو.
٤. هەڵسەنگاندنی ئەرێنی (کڵاوی زەرد): پاش کۆکردنەوەی بیرۆکەکان، هەمووان کڵاوی زەرد لەسەر دەکەن و سوود و قازانجەکانی هەر بیرۆکەیەک تاوتوێ دەکەن.
٥. هەڵسەنگاندنی ڕەخنەیی (کڵاوی ڕەش): پاشان، کڵاوی ڕەش بەکار دەهێنرێت بۆ دیاریکردنی مەترسی و ئاستەنگەکانی هەر بیرۆکەیەک. ئەم قۆناغە یارمەتیدەرە بۆ ئەوەی بیرۆکەکان واقیعیتر بکرێن.
٦. دەربڕینی هەست (کڵاوی سوور): لە کۆتاییدا، دەکرێت کاتێکی کورت بە کڵاوی سوور بدرێت تا هەمووان بەبێ پاساو هەستی خۆیان بەرامبەر بە باشترین بیرۆکەکان دەرببڕن.
٧. کۆتایی و بڕیاردان (کڵاوی شین): بەڕێوەبەر بە کڵاوی شین کۆبوونەوەکە کۆتایی پێ دەهێنێت، پوختەی ئەنجامەکان دەکات و هەنگاوەکانی داهاتوو دیاری دەکات.
ئەم ڕیزبەندییە نەگۆڕ نییە و دەتوانرێت بەپێی بابەتی کۆبوونەوەکە بگۆڕدرێت. گرنگ ئەوەیە کە لە هەر ساتێکدا، تەنها یەک کڵاو بکار دەهێنرێت.
کاریگەری و فیدباکی دامەزراوەکان
کاریگەریی ئەم میتۆدە تەنها تیۆری نییە. دامەزراوە گەورەکانی جیهان وەک IBM, Siemens, و NASA ئەم سیستەمەیان جێبەجێ کردووە و ئەنجامی بەرچاویان بەدەست هێناوە. بۆ نموونە، کۆمپانیای Siemens ڕایگەیاندووە کە توانیویەتی کاتی پەرەپێدانی بەرهەمێکی نوێ لە ٣٠ ڕۆژەوە بۆ تەنها ٤ ڕۆژ کەم بکاتەوە. هۆکاری ئەم سەرکەوتنە دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە میتۆدەکە ڕێگری دەکات لە ململانێی شەخسی و "شەڕی ئیگۆکان" و وزەی بەشداربووان لەسەر بیرکردنەوەی بنیاتنەرانە چڕ دەکاتەوە. ئەمە وای کردووە کە پەرتووکی "شەش کڵاوەکەی بیرکردنەوە" وەک یەکێک لە گرنگترین سەرچاوەکان بۆ بەڕێوەبەران و سەرکردەکان سەیر بکرێت.
دەرئەنجام
لە کۆتاییدا، میتۆدی "شەش کڵاوەکەی بیرکردنەوە"ی ئێدوار دێ بۆنۆ، کە لە پەرتووکێکدا بە شێوەیەکی سیستماتیک خراوەتە ڕوو، زیاترە لە تەنها کۆمەڵێک ڕێنمایی؛ بەڵکو گۆڕانکارییەکی بنەڕەتییە لە شێوازی بیرکردنەوەی مرۆڤ. بە جیاکردنەوەی ئاراستەکانی بیرکردنەوە و هاندانی بیرکردنەوەی هاوتەریب، ئەم میتۆدە پشێوی دەگۆڕێت بۆ ڕوونی، ململانێ دەگۆڕێت بۆ هاوکاری، و دەرگا بە ڕووی داهێنانی بێسنووردا دەکاتەوە. وەک ئامرازێکی ئەکادیمی و لە هەمان کاتدا زۆر کرداری، "شەش کڵاوەکە" بەردەوامە لە سەلماندنی ئەوەی کە باشترین چارەسەرەکان لە سادەترین بیرۆکەکانەوە سەرچاوە دەگرن.
