کلیشە یان سترێیۆتایپ (١): پێناسە و چەمکناسی
جیهانی هاوچەرخ بە خێراییەکی زۆر گۆڕانکاری بەسەریدا دێت و پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان بەردەوام ئاڵۆزتر دەبن. لەم چوارچێوەیەدا، تێگەیشتن لە چەمکی سترێیۆتایپ یان "کلیشە" و کاریگەرییەکانی لەسەر تاک و کۆمەڵگا گرنگییەکی تایبەتی هەیە. لەم وتارەدا، هەوڵ دەدرێت بە شێوەیەکی زانستی و قووڵ، چەمکی سترێیۆتایپ لە هەموو ڕەهەندەکانییەوە شی بکرێتەوە و تیشک بخرێتە سەر کاریگەرییەکانی لەسەر بونیادی کۆمەڵایەتی و دەروونی تاکەکان.
سترێیۆتایپ لە ڕووی زمانەوانییەوە لە دوو وشەی یۆنانی 'stereos' و 'typos' پێکهاتووە کە بە واتای نموونە یان شێوازی نەگۆڕ دێت. ئەم چەمکە لە زمانی فرانسی وەکوو بە وشەی کلیشە (Cliché) پێناسە دەکرێت کە لە هەندێک زمانی دیکەشدا وەکوو زمانی فارسیش بەکار دەهێنرێت.
لە ڕووی زاراوەییەوە، سترێیۆتایپ سیستەمێکی مەعریفییە کە تێیدا کۆمەڵێک باوەڕ و بیرۆکەی پێشوەختە دەربارەی تایبەتمەندی و ڕەفتاری گروپێکی دیاریکراو دروست دەبێت. ئەم باوەڕانە زۆر جار لەسەر بنەمای زانیاریی تەسک و سنووردار یان نادروست بنیات دەنرێن و بە شێوەیەکی گشتی بۆ هەموو ئەندامانی گروپەکە گشتێنراون.
لە ڕوانگەی دەروونناسی کۆمەڵایەتییەوە، سترێیۆتایپ میکانیزمێکی مەعریفییە کە مێشک بۆ ڕێکخستنی زانیارییەکان و کەمکردنەوەی ئاڵۆزی لە پڕۆسەی تێگەیشتن لە دەوروبەر بەکاری دەهێنێت. لەگەڵ ئەوەشدا، ئەم میکانیزمە دەبێتە هۆی دروستبوونی وێنەیەکی ساکارکراو و ناتەواو لە واقیع.
مێژووی گەشەسەندنی چەمکی سترێیۆتایپ
چەمکی سترێیۆتایپ لە بواری کۆمەڵایەتی و دەروونناسیدا مێژوویەکی دوور و درێژی هەیە. والتەر لیپمان (Walter Lippmann) لە ساڵی ١٩٢٢ لە کتێبی 'بیروڕای گشتی'دا بۆ یەکەم جار ئەم چەمکەی بەکار هێنا و وەک 'وێنەی ناو مێشکمان' پێناسەی کرد. لە دوای شەڕی جیهانی دووەمەوە، توێژینەوە زانستییەکان لەسەر سترێیۆتایپ بەتایبەت دوای دەرکەوتنی کاریگەرییە نەرێنییەکانی لە دروستکردنی جیاکاری و ڕەگەزپەرستی زیادیان کرد.
لە شەستەکانی سەدەی بیستەمدا، توێژەرانی وەک گۆردۆن ئاڵپۆرت (Gordon Allport)ی ئەمریکی و هێنری تاجفێل (Henri Tajfel)ی بەریتانی ڕۆڵێکی گرنگیان هەبوو لە برەوپێدانی تێگەیشتنی زانستی لە سترێیۆتایپ. لە حەفتاکان و هەشتاکانی هەمان سەدەدا، توێژینەوەکان فراوانتر بوون و تیۆرییە نوێیەکان سەریان هەڵدا.
