هۆکارە باوەکان و نیشانەکانی گەورەبوونی سپڵ
سپڵ بەشێک لە کۆئەندامی سووڕانە کە دەکەوێتە چارەکی ژووری لای چەپی سک. ئەم ئەندامە بە هۆی لیگامانی گەدەیی لەگەڵ گەدە و بە هۆی لیگامانی گورچیلەیی لەگەڵ گورچیلە بەیەکەوە لکاون.
سپڵ ئەندامێکی ئاسایی بە قەبارەی مشتێکە کە سەر بە سیستمی لیمفە کە سیستمی بەرگریی لەشە؛ پاشماوەکانی لەش لادەبات و خڕۆکەسپییەکانی خوێن کە دژ بە هەوکردنەکانی لەش کار دەکەن، بەرهەم دەهێنێت.
گەورەبوونی سپڵ یان هەڵاوسانی سپڵ
ئەو حاڵەتانەی کاریگەری لەسەر خودی سپڵ یان ئەو خوێنەی کە پێیدا تێدەپەڕێت دەکەن، دەبێتە هۆی ئاوسان و گەورەبوونی سپڵ. سپڵێکی ئاسایی و تەندروست درێژیەکەی دەگاتە ١٢ سانتیمەتر و کێشی ٧٠ گرامە. سپڵێکی گەورەبوو لەوانەیە درێژییەکەی بگاتە ٢٠ سانتیمەتر و کێشی دەتوانێت زیاتر لە ١٠٠٠ گرام بێت. چەند شتێک دەبنە هۆی گەورەبوونی سپڵ، لەوانە؛ هەوکردن، هەڵگرتنی چەوری، کۆکردنەوەی خوێن، گەشەکردنی خانەی سەرەتایی یان شێرپەنجەیی و زیاد بەرهەمهێنانی خانەکان. هەندێک هۆکار کاتین و هەندێکی تریش ڕەنگە ئاماژەبن بۆ حاڵەتێکی درێژخایەن.
باوترین هۆکارەکانی گەورەبوونی سپڵ چین؟
هۆکارە باوەکانی گەورەبوونی سپڵ بریتین لە:
• هەوکردنەکان: هەوکردنی ڤایرۆسی وەکوو زیاد بوونی ژمارەی خڕۆکە سپییەکانی خوێن و ئایدز، هەوکردنی بەکتریا وەکوو سیل، هەوکردنی ناوپۆشی دڵ، هەوکردنی مشەخۆری پاراسایتەکان وەکوو مەلاریا و تۆکسۆپلازما جەخت لەسەر کارکردنی بەرگری سپڵ دەکەنەوە، دەتوانن ببنە هۆی زیاد بەرهەمهێنانی دژەتەن و خانەکانی بەرگری (Hyperplasia).
• نەخۆشی جگەر: ئەو حاڵەتانەی کاریگەریان لەسەر جگەر هەیە وەکوو هەوکردنی درێژخایەنی جگەر یان cirrhosis، ڕەقبوونی ئەندامێک بەهۆی زیادبوونی شانە ڕیشاڵەییەکانەوە، کە دەبنە هۆی کۆبوونەوەی فشار لە خوێنبەرەکانی خوێن کە بە جگەر و سپڵدا تێدەپەڕن، پەستانی خوێنبەرەکان دەبێتە هۆی کۆبوونەوەی خوێن ئەمەش دەبێتە هۆی گەورەبوونی سپڵ.
هەندێک هۆکار و ئەگەری تریش کە بریتین لە:
• شێرپەنجە: شێرپەنجەکانی خوێن وەکوو شێرپەنجەیی لیوکیمیا کە زیاد بەرهەمهێنانی خڕۆکە سپییەکانی خوێنە، (MPNs) گەشەی نائاسایی شانەکانی لەشە، لیمفۆما، کە دەتوانن لەڕێگەی خانە بێگانەکانەوە بچنە سپڵەوە بەردەوام دەبن لە زۆربوون.
• نەخۆشییە بەرگرییە خۆییەکان: حاڵەتە درێژخایەنەکانی هەوکردن وەکوو سیلی پێست کە نەخۆشیەکی پێستە، سارکۆئیدۆزیس، هەوکردنی جومگەی ڕۆماتیزم، کە دەبنە هۆی زۆر وەڵامدانەوەی خانە بەرگرییەکان و زیاد گەشەکردنی سپڵ.
• کێشەکانی خوێن: حاڵەتەکانی وەکوو کەمخوێنی و کەم بوونەوەی نیوترۆپۆنین کە دەبنە هۆی زوو لەناوچوونی خڕۆکە سوورەکانی خوێن، ئەمەش پەستانێکی زۆر لەسەر سپڵ دروست ئەکات کە کاری لابردنی خڕۆکە سوورەکانی خوێنە.
• تێکچوونی بۆماوەی: ئەو حاڵەتانەی دەبنە هۆی کۆبوونەوەی ماددەی جۆراوجۆر لە خوێندا و لە ئەندامەکاندا پاشەکەوت دەکرێت، وەکوو نەخۆشی نیمان پیک، نەخۆشی گاوچەر و نەخۆشی خانەی داسی، دەتوانن بچنە ناو سپڵەوە.
• خوێن مەین: دەبێتە هۆی گیرانی یەکێک لە بۆرییەکانی جگەر یان سپڵ ئەمەش هۆکارە بۆ بەرزبوونەوەی فشاری خوێن لە سپڵدا.
ئایا گەورەبوونی سپڵ شتێکی ترسێنەرە؟
گەورەبوونی سپڵ نیشانەی چەندین حاڵەتی جیاوازە. پسپۆڕی تایبەتی تۆ پێویستە لێکۆڵینەوە لە هۆکاری بنەڕەتی بکات بۆ ئەوەی بزانێت کە ئایا تۆ پێویستت بە چارەسەرە یان نا. ئەگەر سپڵێکی گەورەبوو بۆ ماوەیەکی زۆر چارەسەر نەکرێت، لەکۆتاییدا دەتوانێت دەست بکات بە تێکچوونی کارەکانی. لەحاڵەتە دەگمەناکاندا سپڵێکی گەورەبوو لەوانەیە بتەقێت ئەمەش دەبێتە هۆی خوێنبەربوونی ناوەوە.
نیشانەکانی گەورەبوونی سپڵ چین؟
دەکرێت بە شێوەیەکی گشتی هەست بە گەورەبوونی سپڵ نەکەیت، بەڵام لەگەڵیشدا ئەم نیشانانە هەن:
• ئازار لەبەشی سەرەوەی چەپی سک کە لەوانەیە ئازارەکە درێژ ببێتەوە بۆ شانی چەپی کەسەکە یان پشتی.
• لەکاتی ئاساییدا ناتوانیت هەست بە سپڵ بکەیت، بەڵام لە کاتی گەورەبوونی سپڵدا کەسەکە دەتوانێت بە دەستەکانی هەست بە سپڵ بکات.
• نەمانی ئارەزووی خواردن یان زوو تێربوون بە هۆی کاریگەریی ئاوسانی سپڵ لەسەر گەدەی کەسەکە.
• نیشانەکانی کەمخوێنی، وەکوو لاوازی و ماندوێتی، زیاتر سەرمابوون یان هەوکردن.
